روداوەکانی ئەم دوایەی عێراق، کە بەهێرش بۆسەر چەندین شاروشارۆچکە، لەلایەن داعش و بەعسیەکانەوە، دەستیپێکردو تائێستاش درێژەی هەیە، پێشبینی دەکرێت ببێتە وێستگەیەکی تازەی سەرهەڵدانی ململانێیەکی فراوانتری بەیەکدادانی تیرۆریستی، بۆ دەورەیەکی دوور مەودا.ئەم دۆخە لەسەرەتاکەیەوە، هەموو دۆخی سیاسی عێراق و کوردستانی تەکاندا و تەواوی ناوچەکەی لە درۆی سەقامگیری عێراق و پرۆسەی دیموکراسی و بیناکردنەوەی دەوڵەت و حکومەت و فریوکاری گەمەی پەرلەمانی و هەڵبژاردن...تاد، بێدارکردەوە.جارێکی تر سەرنجی دنیای بۆ قوڵی قەیرانی ناوچەکە کێش کردەوە.پێگەی زلهێزەکانی دنیاو وڵاتانی ناوچەکە و هێزو حزبە سیاسیەکانی سەر گۆرەپانی سیاسی عێراق و کوردستانی، خستەوە روو.لەهەموو ئەمانە واوەتر، چەندین راستی سەلماندەوە، کە هەرکام لەراستیانە، خۆیان هۆکارن بۆ ئەم دۆخەی ئێستا، کە عێراق و ناوچەکەی کردۆتە، بەرەیەکی فراوانی جەنگی و ئەگەری بەرینبونەوەشی تابێت، روو لەهەڵکشان دەکات.عێراق دەخاتە ناو کۆتایی دەورەیەک و سەرەتای دەورەیەکی نوێ.ئەم وتارە هەوڵێکە بۆ خستنەرووی دیدێکی تایبەت سەبارەت، بە روداوەکان و ئایندەکەی...
کەوتنی دەسەڵاتی بەعس لە عێراقدا، تەنها نەبووە هۆی دروستبوونی بۆشایەکی سیاسی و ئەمنی و حکومەتداری، بەڵکە هاوکات پایەکانی دەوڵەتی لە ریشەییترین ئاستدا بەسەریەکدا داروخاند و ئاسەوارێکی لە دەوڵەت نەهێشتەوە.
بیناکردنەوەی دەوڵەتی عیراق، بووە سەنتێزی ململانێیەکی فراوانی قوتب و هێزو دەوڵەتەکانی ناوچەکە و حزب و هێزە سیاسیەکانی عێراق.ململانێی هەمەلایەنە لە گەمەی دروستکردنی حکومەتەوە، بۆ رێکخستنی میلیشیایی حزبی.لە بەیەکدادانی میلیشیاکانەوە لەخوارەوە، بۆ سات و سەوداو سازان لەسەرەوە.لەخۆشخزمەتی بەوڵاتانی ناوچەکەوە، تا سازدانی گروپەکانی تیرۆر و تەقاندنەوە.ئەمانە ئەلگۆی بەرچاو باو، وە هەوڵی ئەم هێزو حزبانە بوو بۆ بیناکردنەوەی دەوڵەتی عێراق و چۆنیەتی سیستەمی سیاسی داهاتوو.شکستهێنانی هەموو ئەو هێزو لایەنانە لە بیناکردنەوەی عێراق و ناوەندیکردنەوەی دەسەڵات، قڵشتی نێوان ئەم حزب و هێزو لایەنە سیاسیانەی، بەرینترو بەرینتر کردەوە.قوڵبوونەوەی ئەم ململانێیە، لەسەر پایەی دنەدانی ناسنامەی تائیفی ومەزهەبی و قەومی و پاشان بەیەکدادانی میلیشیاکانیان، عێراقی کردە، سەرزەمینی تیرۆرو کوشتار و کارخانەی دروستکردنی باندو گروپی تیرۆریستی هەمەرەنگ و ژینگەی دەستێوەردانی هەمیشەیی هێزو دەوڵەتەکانی ناوچەکە.
هەرکام لەو هێزو لایەنە سیاسیانەی عێراق، کە خۆیان لەسەر بنەمای قەومی و تائیفی و مەزهەبی، دروست بوون.جەنگی بەوەکالەتیان بۆ وڵاتانی ناوچەکە، دەستپێکرد.پرسی بیناکردنەوەی دەوڵەتی عیراقیان، بە ئەجندای ئەو وڵاتانە، خستە دەستوری خۆیانەوە.بۆ ئیسلامی سیاسی شیعی، بیناکردنی دەوڵەت بە ئەلگۆی کۆماری ئیسلامی ئێران و بۆ حزبە قەومی و ئیسلامیە سونیەکانی عێراق، بیناکردنی دەوڵەتی بە ئەلگۆی ئیسلامی سونی و قەومی و وەکو بەشێکی دانەبڕاو لە جیهانی عەرەبی، بوونە دوو ئەلگۆی جیاواز و دژ بەیەک، بۆ بیناکردنەوەی دەوڵەتی عێراق.هەرکام لەم ئەلگۆیانە شکستیان خوارد.
لەو نێوەدا، ناسیونالیزمی کورد، هیچ رۆڵێک یان دیدێكی بۆ چۆنیەتی بیناکردنەوەی دەوڵەتی عێراق، نەبوو.دابەشبوونی بزوتنەوەی ناسیونالیستی کورد، بەسەر هەر دوو بەرەی دژ بەیەکی ناوچەیی" ئێران لەلایەک و تورکیا و بەشێکی وڵاتانی عەرەبی و غەرب لەلایەکی ترەوە" ئەوانی خستە ناو ئیئتیلافی جیاوازو بژاردەی دژ بەیەک.ئەوان کەوتنە حاڵەتی چاوەروانی و تا ئێستاش هەر چاوەروانن.لە جێگای روانین و بوونی دیدییان یان لانی کەم نیشاندانی تموحیان بۆ چۆنیەتی دامەزراندنەوەی دەوڵەتی عێراق، یان گوشار هێنانیان بۆ دامەزراندنی دەوڵەتێک کەلانی کەمی مافەکانی مرۆڤ رێزلێبگرێت، یان بڕوای بەچارەسەری پرسی خەڵکی کوردستان هەبێت، کەوتنە بەستنی ئئتیلاف لەگەڵ خەتی سەر بەئێراندا.بەکردەوە ئەم ئیئتلافە نەیتوانی رێگری لەو دابەش بوونە بکات، کە پارتی لەبەرەی تورکیاو غەرب و بەشێک لەوڵاتانی عەرەبیدا، راگرت و یەکێتی و حزبی گۆرانی ئێستاو بەشێک لە ئیسلامیەکانی خستە ناو بەرەی ئیرانەوە.سەرباری ئەمانە یەکێتی و پارتی، تەنها وەکو چاولێکەر و چاوەروانکراو، وە بۆ پچرینی بەشی سیاسی لە ناوەند، کە ئەویش مەبەستی سەرەکی لێی بەفەرمیکردنی دەسەڵاتیان لە هەرێمی کوردستان و پچرینی بەشی داهات بوو، لە داهاتی عێراق.جگە لەو ئەجندایە ئەم دوو هێزە سیاسیە هەلگری هیچ روانگەیەک نەبوون و هێشتاش وێنایەکی رۆشنیان بۆ ئێستاو ئایندەی عێراق، و تەنانەت کوردستانیش نییە.
هێرشی بەربڵاو و بەرەیی ئەم جارەی داعش و ئیسلامی سیاسی سونی بەدیاریکراوی پاشماوەکانی بەعس، درێژکراوەی هەمان دۆخی کەوتنی رژیمی بەعسە لە ساڵی ٢٠٠٣دا.دۆخی عێراق و قوڵبونەوەی زیاتری رۆژ بەرۆژی ململانێی ناوچەیی و هێزو لایەنە سیاسیەکانی عێراق، لەهەر برگەیەکدا، جۆریک لە زەمینەی بۆ سەرهەڵدان و تەراتێنی باندو گروپی تیرۆریستی ناوخۆیی و ناوچەیی سازکردوە، بەڵام یەک ژینگەی سیاسی، سەرچاوەی ئەم دۆخەیە کە عێراقی تیادا گیرۆدە کردووە، ئەویش بەرهەمی ملهوری و جەنگخوازی ئەمریکاو غەرب و پاشانیش ناکامی لەدوبارە بنیاتنانەوەی دەوڵەتی عێراق و دەستێوردانی دەوڵەتە کۆنەپەرستەکانی ناوچەکە، لە مەیداندا نەبوونی هێزێکی کۆمۆنیست و چەپی بەکردەوەی بەهێزو جێگا متمانەی چینی کرێکارو خەڵکی زەحمەتکیش، تەنانەت نەبوونی هێزێکی عەلمانی بەکردەوەو کاریگەر و خاوەن روئیای ڕۆشن...هۆکاری بنەرەتی ئەم دۆخە نەویستراوەی کۆمەڵگای عێراقن.
هیچ لێکدانەوەیەک لەوە پوچتر نییە، سەرهەڵدانی داعش یان هێزی تری لەچەشنی ئەو، بە دیاردەیەکی نوێ دابنرێت.وە هیچ دیدێک هێندەی ئەو دیدە هەرزە نییە، کە لای وایە ئەم دۆخە بەرهەمی خراپ مامەڵەی مالیکی یان کەسێکی ترە.ئەمانە پاساوی بێپاساوی ئەم هێزو لایەن و دیدو روانیانەن، کە نائاگاهانە یان هوشیارانە، دەیانەوێ زەمینە واقعیەکانی ئەم دۆخە، بشارنەوەو هۆکاری تر بکەنە هۆکاری سەرهەڵدانی ئەم جەنگە خوێناویەی، یەخەگیری کۆمەڵگای عێراق بووە.
داگیرکاری ئەمەریکا، خۆبەستنەوەی حزب و لایەنە سیاسی قەومی و ئیسلامی و تایفیەکانی عێراق بە"عەرەب و کوردە" وە، بەسیاسەتی جەنگی و ملهوری ئەمریکاوە، لە ساڵی ١٩٩١ وە، تا ساڵی ٢٠٠٣ و خۆشخزمەتی ئەم هێزو لایەنانە بەو سیاسەتە، لە پێناوی دەستگیر بوون لە سوچێکی دەسەڵاتدا، و لەسەر حسابی وێران بوون و دارمانی ریشەیی وڵاتێک و روباری خوێنی خەڵکی بێتاواندا، سەرچاوەی سەرەکی ئەم دۆخەی دوای جەنگ و هاوکات حاسڵی دەستێوەردانی وڵاتانی ناوچەکەیە، لە پێشیانەوە ئێران، کە سەرکەوتوی سەرەکی جەنگی ئەمریکا لەدژی عێراق، بوو.دیارە هەوڵ و دەستێوەردانی تورکیا و بەشێك لەوڵاتانی عەرەبی کەنداو، چ وەکو تموحی خۆیان لە ئایندەی سیاسی عێراق و چ وەکو کاردانەوەیەک لەبەرامبەر دەسترۆشتوی ئێران لە عێراقدا، بەتایبەتیش دوای ناکامی ئەمریکا لە عێراق و پاشەکشەی هێزە سەربازیەکانی، عێراقی خستە ناو ململانێەکی ناوچەیی و دەوڵەتەکان و جەنگی بەوەکالەتی سپارد بە حزب و هێزە سیاسیەکانی ناو عێراق.
هەموو حزب ولایەنە سیاسیەکانی ناو خانەوادەی بۆژوازی عەرەب و کورد، ئیسلامی و قەومی، بە"سونی و شیعیەوە" تێکرایان چ لایەنەکانی سەر بە قوتبی ئێران و چ لایەنەکانی سەر بە تورکیاو وڵاتانی عەرەبی کەنداو، سەرچاوەی سەرەکی هێز نیشاندانیان، پشتیوانیەک بۆ دەستخستنی جغرافیای قەڵەمرەوی دەسەڵاتدارێتیان، دروستکردن و بەدەستەوە گرتنی میلیشیای چەکداری بوو.
یەکلایکردنەوەی هەر دۆسیەیەکی سیاسی، بڕانەوە لەسەر هەر سەفقیەکی ئابوری و داهات، هەر پێ لێراکێشانێکی سەربازی، هەر قەڵەمرەیەکی ئیداری، هەر گەمەیەکی بەناو دەستوری و یاسایی، تا دەگات بە چارەسەری هەر گرفتێکی دەوری و رۆژنە، لە گۆرەپانی عێراقدا، دواجار بە بەکارهێنانی میلیشیا و خوێنرێژی، بڕاوەتەوە.خوێنرێژی لەشەقام و شوێنی کارو ژیانی خەڵکی بێ تاوان، کردەوەی تیرۆریستی بەبەرنامە بۆ دارێژروا، پێشمەرجی، یان کردەی سازان لەسەر هەر کەیسێک بووە.زوربەی هەرە زۆری ئەو باندانە سەر بە یەکێک لە میلیشیا چەکدارەکانی ئەم حزب و لایەنە سیاسیانە بوون، کە لە حکومەت و پەرلەماندا، لەدەوری مێزەکان کۆبونەتەوە.هەموو یاساو بریارێک، ئەگەر هێزی جێبەجیکردن و پیادەکردنیشی سفر بووبێت، بەبێ کوشتار و کردەی تیرۆریستی لەشەقامدا، نەیتوانیوە، بچێتە کارنامەی حکومەتە ئیسلامی و قەومیە تایفیەکەی عێراقەوە.ئەگەر باندو دەستەی چنگ بەخوێنی تر توانیبێتیان لەم کەشەدا، رمبازێن بکەن، کۆمەڵگا چاوترسێن بکەن.ژینگەکەی و زەمینەکەی پێشتر لەلایەن میلیشیاو باندی ئینسانکوژی حزب و هێزە سیاسیەکانی بەشدار لە حکومەتدا، بۆ فەراهەم کراوە.
لایەنێکی چاوەروانکراو، وەکو دەرهاویشتەی جەنگ و ملهوڕی ئەمریکا لەعێراقدا پاشەکشەکردن بوو، بە هەموو پێودانگە ئینسانی و بەرابەریخوازی و مرۆڤ دۆستیەک و زەمینەسازکردن بۆ دوبەرەکی.دوبارە سەرهەڵدانەوەی شۆفینیزمی نەتەوەیی، نەژادپەرستی، دەمارگیری دینی و مەزهەبی، ململانێی تایفی، دەرئەنجامێکی چاوەراوانکراوی جەنگ بوو.ئەمە لەحاڵیکدا عێراق بووە جبەخانەیەکی سەربازی کەم وێنە.دەستبردنی هەموو هێزو گروپە قەومی و دینی و تایفیەکانی، بۆ دروستکردنی میلیشایی ئاشکراو نهێنی و باندی هارێنی ئینسان، هێندە ئاسان کرد.کە جەنگی میلیشیاکان، ببێتە حاڵەتێکی ئاسایی و دورمەودا و دەسەڵاتی میلیشیایی داسەپاند.
ئەم دۆخە لە دەسەڵاتی میلیشیایی، لەجێگای بیانکردنەوەی دەوڵەت وحکومەتێکی سەراسەری، جغرافیای عێراقی دابەشی چەند دەسەڵاتیکی خۆجێی میلیشایی، کرد.
ئیسلامی سیاسی شیعی، بەپشتیوانی ئێران و هەژمونی لەناوچەکەدا، زۆر زوو باڵادەستی خۆیان، داسەپاند.یاساو ریسای ئیسلامی و دەسەڵاتدارێتیان بە ئەلگۆی ئێران لە ژێرسایەی قەڵەمرەوی خۆیاندا، کردە نورمی ژیان.پلەبەندی هاوڵاتیانی ژێرسایەی قەڵەمرەوی دەسەڵاتدارێتیان، کردە واقعیەتێکی تاڵ.ناسنامەی مەزهەبی شیعە، بۆ هاوڵاتی شیعە پلە یەک و سونی مەزهەب، وەکو ئینسانی پلە دووەم، دەستەبەندی کران، خرانە ژێر هەڕەشەو گوشارەوە.ناسیونالیزمی عەرەب، بەتایبەتیش باڵە میلتانتەکەی" بەعس"، کە بەهۆی جەنگی ئەمریکاوە لەدەسەڵات خرابوون، بە باڵادەستی ئێران لە عیراقداو قۆرغکردنی زوربەی دەسەڵات لەلایەن هێزەکانی ئیسلامی سیاسی شیعی، هێندەی تر خرانە ژێر گوشارو پەراوێز خستن...تاد.ناسیونالیزمی عەرەب، کە پێشتر بۆ چەندین دەهە دەسەڵاتی سیاسی عێراقیان لەبەردەستدا بوو، وە هاوکات خاوەنی پشتیوانیەکی ناوچەیی و دنیای عەرەب بوون، بەناچار و بەپێی ماهیەتی خۆشیان نەیاندەتوانی ئەم دۆخە قبوڵ بکەن بۆیە ئەمانیش هەوڵی خۆیان خستە گەر، تاهەیمەنەی ناسیونالیزمی عەرەب، لەژێر ناوی یەکپارچەیی عێراق، سەروەری نیشتمانی، عروبە، گێرانەوەی شکۆ بۆ عێراقیەکان، رزگاری عێراق لەدەست هەژمونی دەرەکی،...بگێرنەوە و بۆ ئەم مەبەستە کەوتنە چەکدارکردنی گروپی جۆرواجۆر، هەوڵدان بۆ پارێزگاریکردن لە جغرافیایی خۆیان و دابرینی جغرافیای سونەنشین بە تایبەتیش لە ناوەراستی عێراق.ئەم بەشە لە ناسیونالیزمی عەرەب، دوای دەورەیەک لە پاشەکشە، کە بەهۆی کەوتنی دەسەڵاتی بەعسەوە بەر پەیکەریان کەوتبوو، هێواش هێواش توانیان خۆیان رێکبخەنەوە و ببنەوە بە هێزێک کە هەرەشە لە دەسەلاتی ئیسلامی شیعە بکەن و تارادەیەکی زۆریش پشتیوانی، ناوچەیی و نێودەوڵەتی بۆخۆیان مەیسەر بکەنەوە.بەڵام ئەم بەشە لە ناسیونالیزمی عەرەب، هەر نەیتوانی دەسەڵاتی خۆجێی خۆی، بە فەرمی دابسەپێنی و بیکاتە ئەمری واقیع.ئەمە بۆ رابەرانی ئەم بزوتنەوەیە لاوازیەکی گەورە بوو، بەتایبەت کە دەسەڵاتی ئیسلامی سیاسی شیعی لە خواروی عێراق و بەشێکی ناوەراستی عێراق، تا رادەیەکی زۆر، بووە ئەمری واقیع و لەسەر ئاستی عێراقی وێرانەو دابەش بووشدا، دەسەڵاتی سیاسی عێراقیش، بەناوی دەسەڵاتی هێزەکانی شیعەی سیاسییەوە، ناسرا.ناسیونالیزمی کورد، بەکەڵک وەرگرتن لە باگراوندی زوڵم و ستەمی چەندین دەهەی رژێمە یەک لەدوای یەکەکانی عیراق، بەتایبەتیش بەعس، لەدژی خەڵکی کوردستان، لەساڵی ١٩٩١، دا و بە پشتیوانی ئەمریکاو غەرب، توانی دەسەڵاتی خۆ جێی خۆی دابسەپێنێ.
دەسەڵاتی حزب و هێزەکانی ئیسلامی سیاسی شیعی، لە خوارو بەشێک لەناوەراستی عێراق، دەسەڵاتی حزب و هیزە ناسیونالییزمی کورد لە کوردستان و دەست خاڵی مانەوەی ناسیونالیزمی عەرەبی سونی و ئیسلامی سیاسی سونی، لەعێراقدا، بەتایبەتیش دوای چەندین دەهە بوونیان لەدەسەڵاتدا، نەیدەتوانی تاسەر بە ئەلگۆ کۆنەکەی بچێتە جەنگی ئەو دەسەڵاتەی جغرافیای سیاسی و ژینگە ئەوی، قۆرغ کردووە و ریگەی دەسەڵاتدارێتی لەئاستێکی بەرتەسکی خۆجیێیشدا پێنادات.مل بە کەمترین خواستە سەرەکیەکانی نادرێت، بۆیە خۆ ریكخستنەوەی ئەم ناسیونالیزمە و هەروەها دەست تێکەڵاوکردنی لەگەڵ گروپی تری ئیسلامی سیاسی سونی، بە پشیتوانی توکیاو وڵاتانی عەرەبی کەنداو، و تەنانەت پشتیوانی بەشێک لە وڵاتانی غەرب، لە دۆخی ئالۆزکاوی ناوچەکەدا، بواری ئەوەی بە ناسیونالیزمی عەرەب و ئیسلامی سیاسی سونیدا، چالاکیەکانیان چڕ تر بکەنەوە.خۆ ئامادەکردنیان ئەم جارە نەک بۆ بەیەکدادانی تیرۆریستی و کردەی ترساندن و تەقاندنەوە، بەڵکو بۆ دەستبەسەراگرتنی ناوچەکانی نفوزی خۆیان، کردە سەنتیزی ململانێ لەگەڵ دەسەڵاتی ئیسلامی سیاسی شیعی لەعیراقدا کە دەستی بەسەر هەموو جومگە سەرەکیەکانی، کۆمەڵگای عیراقدا، گرتووە و ملهورانە دەیەوێت، بۆ ئەبەد خۆی دابسەپێنی و عێراق لەسەر بنەمای ناسنامەی ئیسلامی شیعی، ببات بەڕیوە.
داعش، رەوتێکی ئینسانکوژ و چنگ بەخوێنی ئیسلامە، پەیرەو لەخوداو ئیسلام و قورعانە.هاوکاریکردنی لەگەڵ باڵ و لقە سیاسی و چەکداریەکانی تری ناسیونالیزمی عەرەبی سونی و ئیسلامی، هۆکارێکی بریاردەری پێشرەویەکانیەتی لە جەنگ و بەیەکدادانەکانی ئێستای عێراقدا.
داعش هەرەشەیەکی گەورەیە لەسەر ئێستاو ئایندەی عێراق و ناوچەکەو جیهان.هەڕەشەیەکی بێسنورە بۆسەر ئازادی و سەرەتاییترین مافەکانی ئینسان و ئازادی تاک و ژیان بەگشتی.لەگەڵ ئەوەدا، توانیویەتی و دەتوانێ زۆر شوێنی تری عێراق و تەنانەت کوردستان، داگیر بکات.هەروەها بێ داگیرکاریش دەتوانێ بۆ ماوەیەکی دور مەودا، هەمیشە مایەی هەرەشەیەکی گەورەی بێت بۆ سەر کۆمەڵگا.لەرێگای ئەنجامدانی کردەی تۆقاندن و سەربرین و تەقاندنەوەو...تاد، بەڵام شانسی دەسەڵاتدارێتی و مانەوەی لەدەسەڵاتدا، لاوازە.چ بەو هۆیەوە کۆمەڵگای عێراق ناتوانێ ئەمانە قبوڵ بکات و چ بەو هۆیەشەوە روبەرووە لەگەڵ هێزگەلی سیاسی تر، کە رێگەی حکومەتداری و دەسەڵاتدارێتی پێنادەن.هەروەها خۆی هێزێکی گورز وەشێنی راگوزەرە کە بەمەبەستی تر و بۆ بزوتنەوەی سیاسی تر، ئاراستەکراوە.کە ئامانجەکەی روبەروبونەوەیە لەگەڵ هەژمون و باڵادەستی ئێران لەعێراق و ناوچەکەدا.ناسیونالیزمی عەرەب، لە عێراقدا هەموو هەوڵێک دەدات تا گێرانەوەی هاوسەنگی هیز، بە پشتیوانی داعش یان رەوتی شێوە داعش، و بە پشتیوانی دەرەکی بۆخۆی بگێڕێتەوە و سنوریك بۆ پێ لێراکێشانەکانی ئیسلامی سیاسی شیعی و هەژمونی ئێران لە عێراقدا دابنیت.هەموو هەوڵی خۆی دەخاتە گەر، تا رێگە لەدابەشبوونی عێراق بگرێت، بەتایبەتیش رێگە لەوە بگرێت ناوچەیەکی شیعەنشین لەخواروی ناوەراستی عێراق دروست بێت، و هەرێـمێکی تری وەکو هەریـمی کوردستان، هەڕەشە لە یەکپارچەیی عێراق، بکات.
هێزەکانی ناسیونالیزمی عەرەبی سونە، لە بنەرەتدا دژی داعشن و هاوکاری نیوانیان لە ئێستادا، ئئتیلافێکە لەبەرامبەر بە هەژمونی ئێران و دەسەڵاتی ئیسلامی سیاسی شیعە.ئەم ئئتیلافە بناغەکەی بۆش و کاتیەو بە قازانجی ناسیونالیزمی عەربی سونە، دەشکێتەوە.مالیکی و ئیسلامی سیاسی شیعە چۆن جەنگی بەوەکالەت بۆ ئێران و بە پشتیوانی ئێران دەکەن، ئاواش داعش جەنگی بەوەکالەت بۆ تورکیا و وڵاتانی عەرەبی کەنداو ناسیونالیزمی عەرەب دەکات.
ئەم دۆخە، چۆن لە ئێستاوە هاوسەنگی هێزی گۆڕیوە، جغرافیای قەڵەمرەوی سیاسی زۆرتر دابەشکردووە، ئیسلامی سیاسی شیعی توشی پاشەکشە و تەنگەتاوی کردووە، وەگەورەترین گورزی لە مالیکیداو ناوەرۆک بۆشی و کاریکاتۆر بوونی حکومەت و پوچی سوپای، نیشاندا.دەتوانێ ئەم دۆخی دابەشکاری و ئالۆزکاوییە بۆ دەورەیەک بکاتە، واقعیەتێکی تازە، بەهاوسەنگیەکی تازەوە...وە ئەم روداوانە نیشاندا، کە هەر رەشابەیەکی جدی دەتوانێ درۆی دەساڵەی حکومدارێتی رامباڵێ...تەنانەت ئەمە بۆکوردستانیش راستە بەڵام بە گیان سەختیەکی زۆرترەوە، ئەویش بەوهۆیەوە کە کوردستان، لەسەقامگیریەکی رێژەیی زۆرتر بەهەرەمەندە.بەڵام تێکدانی مەحاڵ نییە...
خاڵی هاوبەشی هەموو بزوتنەوە قەومی و تایفیەکان، بە کوردو عەرەب و سونی و شیعیەوە، لەم دۆخەی ئێستادا لەیەک خاڵدا، بەزەقی چەقی بەستووە، ئەویش ئەوەیە، کە هەموویان، نەک هەر ناسنامەی هاوڵاتیبون، لە دانیشتوان، دەسەنەوە.ناسنامەی تایفی و قەومی، دەدەن لە ناوچاوانی دانیشتوانیان.بەڵکە لە ژێر ناوی شیعی و سونی و عەرەب و کوردا، دەیانەوێ قڵشتی چینایەتی، ناو کۆمەڵگاکەی خۆیان پەردەپۆش بکەن.ئەو زوڵم و ستەمە چینایەتیە کە کەمایەتیەکی دەسەلات و سەرمایەدار، بەسەر چینی کرێکاریاندا هێناوە، بشارنەوە و هەر ئەوانیش بکەنە زەخیرەی جەنگی یەکلاییکردنەوەی دەسەڵات و قورغی داهاتی کۆمەڵگا.لە ژێر ناوی عەرەب، کورد، سونی و شیعی و مەسیحی...تاد.زوربەی هەرەزۆری کۆمەڵگا، هاوچارەنوسان و بەرهەمهێنەرانی کۆمەڵگا، لێک داببڕن و بیانکەن بەگژ یەکتریداو ریزەکانیان شەق کەن، لە ژێر ناوێ ئەوەی کورد، عەرەب، شیعە، سونە، مەسیحی...لە خەتەردایە، مەترسی دەرەکی بۆ سرینەوەی ناسنامە هەیە، دەیانەوێ ناسنامەی چینی کرێکار بشارنەوە.پێیان دەڵێن بێدەنگ بن، کات، کاتی کاری زۆرترو، بەرهەمهێنانی زیاترە.داوای باشکردنی هەلومەرجی کار، کرێی زیاتر، زەمانەتی کارکردن، مەکەن، ئیمە لە مەترسیداین.لە کاتێکدا ئەوە چینی کرێکارو خەڵکی دەست تەنگە لە مەترسیدان بەدەست ئەو هاوزمان و هاو دین و هاو مەزهەب و هاو نەتەوەییە زاڵمە چاوچنۆکانەی سەرمایەوە.
هێرشەکانی داعش و بەیەکدادن لەگەڵ داعشدا، بۆتە مایەی کوشتار و ماڵوێرانی و ئاوارەیی و بێخانەولانەیی.بۆتە مایەی ترس و تۆقاندن، بۆتە مایەی گەورەترین مەرگەسات بۆ ملیۆنەها ئینسانی بێتاوان.لەو نێوەدا، بەجیا لە ناسیونالیزمی عەرەبی سونە کە خۆیان بەسەرکەوتوو، دەزانن.ناسیونالیزمی کوردو حزب و هێزە سیاسیەکانی و تا دەگات بە نوسەرە مۆڵەتپیدراو توێژەوە سیاسییەکانیان، بێشەرمانە، دەهۆڵی فرسەتە، بە قازانجی کوردە! دەکوتن.
ئەم روانینە، کە ئەم سیڵاوی کوشتارو ئاوارەیی و مەرگەساتە گەورەیەی خەڵکی بێتاوان، بەدەستکەوت بزانێت بۆخۆی، تەنها بەو هۆیەوە هاوزمانی خۆی نین، یان تەنها بەو هۆیەوە چەند ناوچەیەکی چۆڵكراو، چەکداری بەشێک لەحزبەکانی تر شوێنی گرتونەتەوە، بەجیا لە کورتبینی و ناسیاسی بوونیان.هیچی لە درندەیی و هەوسار پچراوی داعش و هاوشیوەکانی کەم تر، نییە.هەر حزب لایەنێکی سیاسی و نوسەرو...تاد، بە بینین و بیستنی مەرگەساتی خەڵکی بێتاوان، خەندە بیگرێت و دارمانی بەشێک لە کۆمەڵگا، لەخوێن هەڵکێشانی خەڵکی بێتاوان لە ژن و مناڵ و پیرو پەکەوتەو نەخۆش، بەدەستی کۆمەڵێک هێزی دڕندەی وەک و داعش و بەعسیەکان، میلیشیاکان، بە فرسەت و سەرکەوتن، بزانێت، پێ بزانن یان نەزانن، کێبەرکێی درندەیی و هەسارپچراوی لەگەڵ داعش و هاوشێوەکانی دەکەن.
دیارە، ئەگەر حزبە سیاسیەکانی خانەوادەی بورژوازی کورد و نووسەرە مۆڵەت پێدراوەکانیان، باکیان بە فرمێسک و خوێن و ئاوارەیی و بیخانەولانەیی، خەڵکی بێتاوانی ترەوە نییە، ئاواش باکیان بە کوێرەوەری و موسیبەتەکانی خەڵکی خۆشیانەوە نییە.بۆیە ئامادەن لەسەر ئەوەی داوای نان و بەرابەری و ئازادی دەکەن و لەدژی دەسەڵاتی گەندەڵیان دێنە سەر جادە، خەڵتانی خوێنیان دەکەن و نووسەرە یاخیەکانیان، تیرۆرو دارکاری دەکەن.هەڵسوراوانی سیاسی نەیاریان، سەرکوت دەکەن.تا ئەو جێگایەی بەخەڵکی کوردستان دەگەڕیتەوە، هەمیشە هەستی ئینساندۆستی و هاوکاری و بەهاناچوونی خەڵکی لێقەوماو بوون و بەمەش جیاوازی خۆیان لەگەڵ، سیاسەت و ماهیەتی ئەم حزبانە نیشانداوە.هەر ئەو راستیەش دەشی جیاوازی بەرژەوەندیەکانی ئەم حزبانە لەگەڵ بەرژەوەندیەکانی خەڵکی کوردستان بخاتە، بەرامبەر بەیەک.
حزب و هێزەکانی ناسیونالیزمی کورد، بە درێژایی مێژووی دەستدانە کاری سیاسی و چەکداریان، بەپێی ماهیەتی خۆیان، بەردەوام پشتیان لە هێزو توانایی خەڵکی کوردستان کردووە.خەڵکیان کردۆتە زەخیرە بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانیان.لە جێگایدا هەمیشە لە چاوەروانی فرسەتەکاندا بوون، هەمیشە کەڵکیان لە بۆشایی و جەنگ و ململانێی وڵاتەکانی ناوچە، لە خۆشخزمەتی و خۆبەستنەوەیان بەوڵاتە کۆنەپەرستەکان، و سیاسەتە دژی ئینسانیەکان...تاد، وەرگرتووە.هەر کاتیكیش روبەرووی پلانی ئەم وڵاتانە یان پشتێکردنیان بووبن، خەڵکی بێتاوان و بێ چەكی خەڵکی کوردستانیان، کردۆتە قوربانی و خەڵکی بێتاوان بوون باجی هەڵەی ئەم حزبانەیان بەخوێن و ئاوارەیی و ماڵوێرانی داوە.شکستی بزوتنەوەی چەکداری پارتی لە ١٩٧٤، شکستی بزوتنەوەی کوردایەتی لە ساڵی ١٩٨٨، لەساڵی ١٩٩١ لەبەرامبەر سوپای تیكشکاوی بەعس، لە ٣١ ئاب و ساڵی ١٩٩٦ بەرامبەر بە یەکتری...چەند نمونەیەکی هێشتا زیندون.
هەروەها ئەم هاش و هوشی بەرگرییە لە هەرێمی کوردستان، کە حزبەکانی کوردستان، دەیانەوێ کۆمەڵگای پێ قانگ بدەن، درۆیەکی هێندە ئاشکرایە، بەڵگە هێنانەوەی زۆری ناوێت.لە ساڵی ١٩٩١ وە تا ئێستا، ئەم هیزی چەکداری حزبانە نەک نەیاتوانیوە، فیشەکێک دژ بە رژێمەکانی ناوچەکە لە ئێرانەوە بۆ عیراقی بەسەدام و بێسەدامەوە، تا دەگات بە تورکیا...، بتەقێنن، بەڵکو خۆیان پێشلەشکریان و خۆشخزمەتیان بۆ سەرکوتی "برایانی کوردیان" لە پارچەکانی تری کوردستان کردووە.هەمیشە ملیان لە تاڵە مویەک بۆ سوپای ئێران و تورکیا باریکتر بووە.وە هەر هێرشێکیش کرابێتە سەر کوردستان، ئەو هێزە میلیشیا حزبیانە، لە جیاتی بەرگری، لەپێش خەڵکی بێچەکەوە رایانکردووەو بە بیستنی( هات) یک، سەدان کیلۆ مەتریان چۆڵکردووە، کەچی ئێستا خەریکن لەژێر ناوی بەرگریکردندا، جارێکی تر دەستی خەڵکی کوردستان، ببەستن لەوەی خۆیان بیر لە بەرگری بکەنەوە.دەیانەوێ جارێکی تر خەڵکی کوردستان بکەنەوە بە قوربانی گەمەیەکی قێزەون و کورتبینی سیاسی و بودەڵەیی توانایی سەربازی و بەرگریان...
گومان هەڵنەگرە، داعش و هاوشێوەکانی، مایەی مەترسی گەورەن بۆ سەر کۆمەڵگا و ئازادیەکان و سەرەتاییترین مافەکانی ئینسان و ژیانکردن.بۆیە دەبێ بەریان پێبگیرێت.بەڵام بەرگرتن بەم هێزانە نەلەرێگای دەستێوەردانی ئەمریکاو غەرب و ناتۆ هێنانی لەشکرو بۆمباباران، وە نە لەرێگای خستنەگەری سوپای پاسدارن و جەندرمەی تورکی، یان بەهێزی میلیشیایی حزبی،...تاد ناکرێت.بەهەر ئەندازە ئەم لایەن و هێزانە بێنە ناو بەرەی جەنگ و بەیەکدادانەکە(کە تارادەیەک هاتوون)، بەهەمان ئەندازە دۆخەکە مەترسیدارتر و خوێناوی تر دەبێت.هەروەکو دۆخی ئەفغانستانی پێشوو، وەکو لیبیا، وەکو سوریاو تەنانەت وەکو عێراقی رابردوو، کە خودی دەستێوەردان و ئامادەییان، هۆکار بوون بۆ قوڵبونەوەو درێژ بوونەوەی جەنگ و بەیەکدادانی تیرۆریستی و دابڕدابڕکردنی کۆمەڵگای عێراق و قوڵکرنەوەی برینەکانی جەستەی کۆمەڵگا.
روبەروبونەوە لەگەڵ ئەم دۆخە و ئەرکێکی لەدواخستن نەهاتووە، ئامادەیی و روبەروبونەوەی بەنەخشە بۆ سەر ئەو مەترسیەی لەسەر کۆمەڵگای عیڕاق هەیە، دەتوانێت حزب و هێزێکی سیاسی، بچوک و بکاتە حزب و هێزێکی گەورەی کۆمەڵایەتی، و بە پێچەوانەشەوە زۆر حزب و هێزی زەبەلاح بکاتە قوربانی، بێنەخشەیی و نائامادەیی.دیارە رێگاچارەی سیاسی لە پایەترین ئاستیدا، لە پانتایی عێراقدا، پێش مەرجەکەی دەبێ کۆتایهێنان بێت بە دەسەڵات و هەژمونی ئیسلامی سیاسی شیعی و کەنارخستنی نفوزی بزوتنەوەی ناسیونالیزمی قەومی و ئیسلامی سونی...لە رێگای رێگاچارەو تەرحی شیاو بۆ بیناکردنەوەی دەوڵەتی عێراق، لەسەر بنەمای ناسنامەی هاوڵاتی بوون و پشت بەستن بە رۆڵ و نەخشی چالاکانەی خودی هاوڵاتیان لە پرۆسەی سیاسی و بەرێوەبردن و حکومەتدارێدا...
بەڵام بەر لەوەو هەر ئێستا کۆمەلگا دەرگیری هەرەشەیەکی دەم و دەست و جەنگێکی نەخوازاوە، کە بە جیا لە جەنگ و بەیەکدادانی تیرۆریستی پیشوو، داعش و بەعسیەکان بە پشتیوانی تورکیا و بەشێک لە وڵاتانی عەرەبی کەنداو و ئیسلامی سیاسی شیعی و میلیشیایەکەیان کە مالیکی بە پشتیوانی هەمەلایەنەی ئێران، دەیبات بەرێوە، لە ئاستێکی ترسناکتردا، دۆخی عێراقی خستۆتە سەر ئاستانەی بەرپاکردنی جەنگیکی تایفی و خوێناوی درێژ مەودا و راگرتنی هەریمی کوردستان لەبەردەم هەرەشەیەکی واقعی و ناوخۆیی و هەمەلایەنەی ناوچەیی...ئەم دۆخە وەڵامی خێراو کارسازی دەوێت.بێگومان وەڵامی کاریگەر و کارساز و ئینسانی، بەبزوتنەوەو هێزو حزبی نائینسانی، ناسەربەخۆ، خۆشخزمەت و کرێگرتە، بەناسنامەی تایفی و قەومی و مەزهەبییەوە، ناکرێت.ئەمانە خۆیان هۆکارن بۆ قوڵکرنەوەو دابڕدابڕکردنی زۆرتری دانیشتوان لەسەر بنەمای ئەم ناسنامانە.
ئەرکی بزوتنەوە ئینساندۆست و ئازادیخوزاو چەپ و کۆمۆنیستەکانە، قۆڵی خەباتکارانەی لێهەڵبماڵن و رێگایەکی تر و نەخشەیەکی تر و ئاسۆیەکی تر و رێگاچارەیەکی ترو شێوە رێکخستنێکی تر و روبەروبونەوەیەکی تر، لەبەرامبەر بەم دۆخەو ئایندە ترسناکەکەیدا، بگرنە بەر.
کۆمەڵگای عێراق، چۆن بزوتنەوەی داوکەوتوو کۆنەپەرست، قەومی و تایفی و مەزهەبی، خۆشخزمەت و دژی ئینسانی تیادایەو خەریکن ئەجندای خۆیان پیادە دەکەن و بەدوای ئامانجی خۆیانەوەن.ئاواش خاوەنی بزوتنەوەی ئینسان دۆست و ئازادیخوازو سەربەخۆ و پشت بەستو بەئیرادەی خەلكی ستەم دیدە و توڕە لە ناسنامەی قەومی و دینی و تایفییە...خۆپیشاندانەکانی خوارو ناوەراستی عێراق و کوردستان، کە بە ئیلهام وەرگرتن لەشۆرشەکانی دنیای عەرەب و زوربەی زۆری شارو شارۆچکەکانی گرتەوە، بە کۆمپانیای نەوتی بەسراشەوە، نیشانیدا کۆمەڵگای عێراق و کوردستان هەر گۆرەپانی ئەم هێزو لایەنە قەومی و دینی و مەزهەبی و تایفی و کرێگرتانە نییە، بەڵکو هێزو بزوتنەوەی دژ بەم هێزو لایانانە، واقعیەتێکی تر حاشاهەڵنەگری کۆمەڵگای عێراق و کوردستانە.ئەم بزوتنەوەو هێزانە چ لە ناوەراست و خواروی عێراق و چ لە کوردستان، بەزەبری چەک و سەرکوتی خوێناوی، پاشەکشەیان پێکرا.ئەم بزوتنەوەیە بە حزبەکانیەوە، بە هیزەکانیەوە، بەرابەرانیەوە، بە هەمان ئاسۆی رزگاریەوە، بەهاتنەوە مەیدانیان دەتوانن وەکو بزوتنەوەیەکی سەربەخۆ ببن بە هێزی ئومێد بەخش چ لەسەر ئاستی عێراق و چ کوردستاندا.ئاراستەی ترسناکی روداوەکانی ئێستا بەقازانجی بەرژەوەندیە ئینسانیەکانی خەڵکی عێراق و کوردستان بشکێنەوە.رابەرانی بزوتنەوە جەماوەریەکانی وەکو بزوتنەوەی نارەزایەتیە جەماوەریەکانی گۆرەپانی شارەکان و "مەیدانی تەحریرەکان"، رابەرانی بزوتنەوەی کرێکاری، رابەرانی بزوتنەوەی دژە دزی و گەندەڵی، رابەرانی بزوتنەوەی خوێندکاران و ژنان و توێژە بێبەشەکان، داینەمۆ و هێزێکی کاریگەرن.هەموویان بەیەکەوە دیوێکی گەورەن، دەبێ ئەو غولە، بێتە ناو ململانێ چارەنوسازە سیاسی و سەبازیەکان.ئەم ئۆردووە بەکۆبونەوەو خۆرێکخستنیان لەدەوری یەکتری و لەدەوری خواستە خێراو بناغەیەکانی کۆمەڵگای عێراق و کوردستان، دەتوانن جارێکی تر، بێنەوە مەیدان و پەیامی ئینسانی خۆیان رابگەینەوە.
دیارە روبەروبوونەوەی ئەم دۆخەی ئیستا، روبەربوونەوەیەکی هەمەلایەنەی سیاسی،جەماوەری و سەربازی و ئیعلامی و دیبلۆماسی...دەخوازێ.واتە دەبێ لەسەر ئاستی سیاسی توانایی خۆی دەربخات و ماهیەتی ئەم جەنگەی ئێستا، ئامانجی یاریچیە ناوچەییەکان، روڵی هێزو لایەنە سیاسیە، قەومی و دینی و تایفیەکان، ئامانجە دژە ئینسانیەکانیان، ریسوابکات.پێویستە بزوتنەوەی نارەزایەتی و جەماوەری و کرێکاریی، بە کۆبونەوە و مانگرتن و خۆپیشاندان و دەست پێ بکات، چ لەدژی دەسەڵاتی کرێگرتە و دژی ئازادی و چ و بۆ کردنە دەرەوەی باندە ئینسان کوژ و کۆنەپەرستەکان...وە ئەمە پێویستی بەوەیە پشتیوانی نێونەتەوەیی بۆ خۆی بەدەست بهێنێت و بۆ راکێشانی پشتیوانی بزوتنەوەی شارستانی لەدژی وەرێخستنی جەنگی تایفی و دینی و مەزهەبی و قەومی و دەستێوەردانی وڵاتانی ناوچەکە.هاوکات ئەم بزوتنەوەیە ئەمجارە دەبێ لەو شوێنانەی پێویستی بە دەستبردن بۆ چەک هەیە، دەست بۆ چەک ببات و خەڵکی چەکدار بکات، چ بۆ پاراستنی ژیان و گوزەرانی خۆیان و ماڵ و مناڵیان و چ بۆ وەدرەنانی ئەم باندو گروپە تیرۆریستەکان.عێراق و کوردستان، جبەخانەیەکی چەک و شوێنگەیەکی پر لە شارەزایانی چەکداری و فەرماندەی سەربازی و ئەمنیە، کە لەدەرەوەی سوپا و لەدەرەوەی میلیشیای وهێزی چەکداری حزب و لایەنە سیاسی و قەومی و دینی و تایفیەکانن و لەماڵەکانی خۆیان دانیشتون...ئەمە سەرمایەکی بەهێزە بۆ سازدنی گاردەکانی پاراستن بۆ پاراستنی شارو شارۆچکەکان و ناوەندکان و ئاسایشی هاوڵاتیان لەدەست ئەم هیز و رەوتە تیرۆریست و ئینسان کوژانە، هەروەها پێکهێنان و ریکخستنی گاردی رزگاری، بۆ رزگارکردنی ئەو شوێن وناوچانەی گروپە میلیشیایی و تیرۆریستەکان، دەستیان بەسەردا گرتووە.بێگومان ئەم گاردو هێزانە، بەوهۆیەوە بەسەربەخۆیی و لەخودی خەڵکی گەرەک و ناوچەکانی دانیشتوان خۆیان پێک دێت، لە پێگەیەکی جەماوەری و پشتیوانیەکی بێدریغ بەهرەمەند دەبێت، کە هیچ هیزێکی میلیشیایی دەرەکی و باندێکی تیرۆریستی ناتوانێ بەئاسانی زەفەریان پێببات.هەر ئێستا خەڵکی لەچەندین ناوچەی دەوروبەری کەرکوک و چەندین شوێنی تریش بۆ پارێزگاریکردن لەخۆیان، دەستیان بۆ خۆ چەکدارکردن بردووە، بۆ خۆ پارستنیان لە داعش و باندەکانی هاوشێوەی داعش.ئەم ئەلگۆیە دەتوانرێ رێکبخرێت و پەرەی پێبدرێت و لەهەموو ناوچەو شاروشارۆچکەیەک، دەستی بۆ ببرێت.ئەمە رێگای کارسازە بۆ بەرگریکردن لەخۆ و روبەروبوونەوەی هەر هێرش و پەلامارێک.دیارە بوونی حزب و هێزێکی سیاسی کارای چەپ و کۆمۆنیست تەنانەت عەلمانی و پشت بەستوو بە هێزی رێکخراو یەکگرتوویی خەڵکی عێراق و دەستەنگی کۆمەڵگا، دەتوانێ ئەم رەوتە خێراتر بکاتەوە و هاوکات ئاسۆیەکی هەمەلایەنتر و فراوانتر بخاتە بەردەم ئایندەی سیاسی عێراق و کوردستان.
٢٥/٦/٢٠١٤