داعش ئەمرۆ هەم وەک تاقمێکی ملیشیا و هەم وەک ئایدولۆژیایەک لە پانتایی سیاسی رۆژهەڵاتی ناوەراست خۆی دەردەخات . لە ئەوەی کە بناغەکانی شکل گرتنی ئەم تاقمە رێکخراوە، توورە، تیرۆریستی و فاناتیکە لە کوێیە، قسە و باسی زۆر لە میدیاکان و ریسانەکان دەکرێت، بەڵام ئەوەی کە راستییە ئەوەیە کە راستییەک لە وەرای ئەو بوونی نییە . بە پێی ئەمە پێش ئەوەی کە بتوانین بە پێداگرییەکی تەواو و دەقیق قسە لەسەر ئەم بابەتە بکەین دەبێت ئەم گریمانانە لەبەر چاو بگرین، گریمانگەلێک وەک:
١ ) داعش تاقمێکی ساز کراو لە لایەن رێکخراوەکانی ئیتلاعاتی رۆژئاوایە .
٢ ) داعش تاقمێکی تەکفیری – بەعسییە بۆ تۆڵە کردنەوە لە دەوڵەتی شێعە
٣ ) داعش بیرۆکەیەکی بنیادگرایانەیە بۆ راستاندنی یەک مێژوویی و ئیعادەی خەلافەتی عەباسی
٤ ) داعش تاقمێکی جیهادیە بۆ بەرپەرچ دانەوەی رۆژئاوا
٥ ) داعش تاقمێکی ئایدۆلۆژێە بۆ بەرنگار بوونە لە گەڵ فیکرەی شێعیگەری و خاڵی جیاوازی لە گەڵ ئەلقایدە لە پێناسەی دژمن ناسییە، لە حاڵێک ئەلقایدە شەڕ کردن لە گەڵ سەلیبییەکان و رۆژئاوا لەبەرنامەی کاریەتی و داعش بەرنگار بوونە لە گەڵ دژمنی نزیک یانی شێعەکان یان بە تەفسیری خۆیان سەفەوییەکان و مجوسەکان لە راستەی کارەکانیەتی .
٦ ) داعش ئامرازێکی ساختەکراو کۆنترۆل کراو لە لایەن زڵهێزەکانی ناوچەیی و دەرەوەی ناوچەیە بۆ ئەوەی کە مەلەف گەلێک وەک جێبەجێ کردنی شەڕەکان و دژمنییەکان، راگرتنی بازاری فرۆشتنی کەرەستەکانی شەڕ و چەک و تەقەمەنی، بەداودا چوون و قۆل کردنی درزی نێوان سوونە و شێعە و هەروەها لە کاتی پێویست گۆرانی ژئوپۆلتیکی ناوچەکە ساز کراوە.
ئەوەی کە کام لەم فەرزیانە لە گەڵ راستییەکان دەگۆنجین ئەوە خۆی قسەو باسێکی دیکەی دەویت . روونکردنەوەی ئاراستەی دەوڵەتی رەجەب تەیب ئەردوغانە لە گەڵ داعش، لە ئەوەی کە بۆچی تورکیا لەم تاقمە تیرۆریستیە پشتگیری دەکات راو بۆچوونی جیاواز هەیە .
هێندێک لەم باوەرەدان کە رەنگە یەکەمین هۆکاری ئەم پشتگیریە رووخانی سیاستی دەرەکی تورکیا و شکستی ئەم وڵاتە لە سووریە و دواتر لە میسر و عێراق و تەواوی ناوچەکەیە، راستییەک کە تورکیا مەجبور دەکات تا باتی ئەوەی کە ددان بە شکستی سیاستی دەرەکی خۆی بنێت تێدەکۆشێت بۆ پەرە پێیدانی دەسەڵات و هژمۆنی خۆی لە ناوچەکە بە هەر شێوازێکی ممکین تەنانەت بە کەڵک وەرگرتن لە گرووپە تیرۆریستیەکان . بابەتێک کە لە لایەن رێبەرانی ئەحزابی نەیار وەک کەمال قلیچدار ئۆقڵۆ مەحکوم دەکرێ . رێبەری حزبی خەڵقی تورکیا پیلانی یارمەتی دانی داعش لە لایەن دەسەلاتدارانی ئێستای تورکیا لە پارلمانی ئەو وڵاتە خستە بەر باس . ئەمرۆکە زۆرێک لە چاودێران سیاسەتی دەرەوەی حزبی عدالەت و گەشە پێدانیان وەک حەرەکەتێک بە چاوانی بەستراوە تاوانبار دەکەن .
هێندێکی دیکە لەو باوەرەن کە هۆکاری پشتگیری تورکیا لە داعش دەبی لە تێکۆشانی ئەو وڵاتە بۆ لە ناوبردنی دەسەڵاتی ناوەندی عێراق بزانین تەنانەت پێش قەیرانی سووریە بە شێوازگەلێکی جواراوجور لە چاودێری سازکردنی پێرستەکانی هەڵبژاردنی معارزەکان گرتووە تا رێکخستنی کودتای سەربازی لە لایەن تاریق هاشمی، بەڵام چوونکە ئەم ئامانجەی ناکام ما دەس بە داوێنی رێکخراوی داعش بوو .
بەڵام گروپی سێهەم لەو باوەرەدان کە حکومتی ئانکارا بە سازکردنی هاوپەیمانی لە نێوان داعش و گروپەکانی معارزی پێشوو لە عێراق، ساز کردنی دەوڵەتی سوونە بە دوادا چوون بۆ هەڵوەشاندنی یەکپارچەیی عێراق دەکات . عێراقی یەکپارچە هەر ئەو جۆرەی کە ئەحمەد داوود ئۆقڵو وەزیری دەرەوەی توورکیا خەیاڵی دەکات خزمەت بە بەرژەوەندی تورکیا ناکات.
ئانکارا دوای پشتگیری مالکی لە نیزامی دەسەڵات داری سووریە، لە سیاسەتی یەکپارچەیی عێراق بەرەو سیاستی هەڵوەشاندنەوەی و تەخریبی نیهادەکانی سیاسی ئەو وڵاتە هەنگاوی هەڵهێنا .
هۆکاری چوارم ئەمەیە کە هەڵوەشاندنەوەی عێراق، لەرەوانگەی تورکیا، دەبێتە هۆکاری ساز بوونی دەوڵەتێکی سوونە دەرهاوسی کە دەتوانێت لەسەر یارمەتی دارایی ئەوان حسابێکی تایبەت بۆ خۆی بکاتەوە . بەم شێوازە تورکیە لە عێراق دەسەڵاتێک پەیدا دەکات کە پێشتر نەیبووە .
هێندیکیش هۆکاری پشتگیری تورکیا لە داعش لەمەدا دەبینن کە بارودۆخی نالەبار لە عێراق و سووریە ئەم ئیمکاناتە دەدات بە توورکیە کە لە ئەگەری ساز بوونی بارودۆخی گوونجاو جارێکی دیکە بگاتەوە بە موسڵ کە دوای رێککەوتنی ساڵی 1926 لە نیوان عێراق و بریتانیا لەو ناوچەیە دەرچوو . ئەم پاریزگایە خەونی مێژووییەکە کە لە عەقڵی سیاسی تورکەکان ناگونجێت . دوای دەرچوونی تورکیە لە موسڵ ئاتاتورک بە تورکەکانی وت کاتێک کە تورکیە توانای گەرانەوەی موسڵی هەبوو دەبێ بیگەرێنەتەوە . تورگووت ئوزاڵ سەرۆک کۆماری پێشتری تورکیە بە هەناردە کردنی هێزەکانی ئەو وڵاتە بۆ داگیر کردنی باکووری عێراق لە کاتی شەڕی رزگار کردنی کوەیت تێدەکۆشا تا دەوڵەتێکی فیدراڵ لە نێوان باشوور ی کوردستان و تورکیە ساز کات و پارێزگای موسڵ و نەوتەکەی بگەرێنێتەوە . بەڵام هێزە سەربازییەکانی نەیاری تورگووت ئوزاڵ و سەرۆک وەزیرانی ئەو کاتی تورکیە ئیلدروم ئاک بولوت بەرگریان لەم کارەی تورگوت ئوزال کرد .
لە رۆژی 8 فوریە ساڵی 2007 عەبداللە گۆڵ سەروک کۆماری تورکیە بە ئاماژە بەوەی کە لە ئەگەری هەڵوەشاندنەوەی عێراق، تورکیە حەقی ئەوەی هەیە کە موسڵ بگرێنتەوە سەر خاکی خۆی ، وتی ئێمە موسڵمان لە ساڵی 1926 بە عێراقیکی یەکپارچە دابوو و ئیستاش ئێمە خوازیاری عێراقێکی یەک پارچەین .
رەنگە هێندیک لە رێبەرانی حزبی عدالەت و گەشە لە راستای سیاستی دەرەوەی حزبی خۆیان تێدەکۆشان تا لە رێکخراوی ئەلنوسرە و داعش بەهرەبەرداری ئەبزاری بکەن، هەرچند خۆیان هیچ باوەرێکیان بە ئایدۆڵۆژیا و باوەری ئەم گرووپانە نییە، بەڵام وادیارە خۆیان ئەمرۆ بوونەتە بارمەتەگەلیک لە دەستی ئەم گروپە توند روانە .
گرنگترین میراتی داعش بۆ سیاستی دەرەکی تورکیای نوێ و سەرۆک کۆمار ئەردۆغان بریتین لە :
١ ) کەوتنە مەترسی وجهەی گشتی تورکیا لە رەوانگەی گشتی جیهان و هەروەها مافی مرۆڤ
٢ ) قوتبی بوونی کۆمەڵگای تورکیا و ئاکامە روخێنەرەکانی ئەمە لە سەر پاراستنی ئابووری، کۆمەڵایەتی و سیاسی
٣ ) پەرە سەندنی داوێنەی گروپە توندرەو جیهادییەکان لە تورکیا لە کاتێکدا کە فایلی پارتی کرێکارانی کوردستان و باڵەکانی بە هۆی پرۆسەی ئاشتی لە کۆ کردن دایە
٤ ) گۆشەگیر بوونی زۆرتری تورکیا لە رۆژهەڵاتی ناوەراست و قۆڵ بوونی قەیرانی ئەم وڵاتە لە گەڵ هێزە کارامەکانی رۆژهەڵاتی ناوەراست وەک ئێران .
٥ ) بە قەران کێشانی تورکیا لە لایەن رێکخراوی داعش بە هۆی لێکدانەوەی خیاڵی لە خەڵافەت.
نووسینی : ئارام مۆرادی
ئه‌و بابه‌تانه‌ی له کوردستان نێت دا بڵاوده‌کرێنه‌وه، بیروبۆچوونی خاوه‌نه‌کانیانه، کوردستان نێت لێی به‌رپرسیار نییه.