بە چاوخشانێک بە سەرمێژووی سەدەی رابردووی عێراقدا بۆمان دەر دەکەوێت کە هەر وەک چۆن ماوەیەک لەمەو بەر حکومەتی هەرێمی کوردستان و بەرپرسە باڵاکانی ئەحزابی سیاسی هەر کات رووبەرووی گلەیی و گازەندەیەک دەبوونەوە باسیان لەوە دەکرد کە حکوومەت ساوایە ، لە واقعدا ئەگەر لە بازنەیەکی بەر فراوانتردا دەربارەی عێراق چاولێبکەین دەبینین کە عێراق ئەگەر بەغدای لێ دەر بکەی وەک وڵات ، ولاتێکی ساوایە.
راستە وەکو وڵات پێگەی ناوچەیی و جیهانی خۆی هەیە کەئەمەش مەدیونی زلهێزەجیهانییەکانە لە گۆرانکارییەکانی 1920بەم لاوە ، بەڵام تائیستاش هەر ساوایە و لە بواری گەشەی سیاسی و کۆمەڵایەتی و پێشکەوتنەوە، بە بلوغ حکومڕانی نەگەیشتووە و، هیچ دەسەڵاتدارێکی ئەو وڵاتە نەیتوانیوە سەرکەوتوو بێت لە سەقامگیرکردنی وڵاتدا .
عێراق سەرەڕای ئەوەی کە بەردەوام لە ئالۆزیدا بووە و بە شێوەیەکی نادیموکراتیک بەریوەچووە ، جیا لە دوای رووخانی رێژیمی بەعس، بەردەوام کەمینەی ئایینی عەرەب لەم وڵاتەدا دەسەڵاتداربووە و حوکمی کردووە.
ئەم کەمینەیە بۆ ئەوەی کە بتوانێ لە سەردەسەڵات بمێنێتەوە و جڵەوی حکومڕانی لە دەست نەدات ، بێ پێی هیچ مەنتق و فەلسەفەیەکی سیاسی نەیدەتوانی دیموکراتیک بێت، بەڵام دەبینین کە دەسەڵاتداری زۆرینەش لە عێراق هەر نادیموکراتیک و دیکتاتۆڕە، (جا ئەوەی کە چەندە دەستی دەرەکی و رێژخانی ئابووری دەوروو ڕۆلێ هەبێت یاهەبووبێت لە سیستمی ئاوهاحکومرانییەکدا ، لە مەبەستەکەی من بەدەرە و بابەتی تایبەت بە خۆی دەوێت).
هەروەک لە سەرەوە ئاماژەم پێداوە کە وڵاتێکی ناسەقامگیر بووە، ئەم ناسەقامگیرییەی دەسەڵاتی ناوەند خەسارو ئازارێکی لە ئەژمار نەهاتووی بۆ نەتەوەی کورد بە دواوە بووە، کورد لەم ناسەقامگیرییەدا بووەتە قوربانی یەکم، وێڕای داگیرکردن و تاڵانکردنی سامانی ولاتەکەی لەو بەشەی نیشتمان، لە سەر دەستی عەرەب ک
ۆمەڵکوژ وئەنفال و کیمیاباران وهتدد...........کراوە.
دوای روخانی رێژیمی بەعس واچاوەڕوان دەکرا کە ئەوانەی دوای ئەو رێژیمە دێنە سەرکار، بە هۆی ئاڵوگۆڕە جیهانییەکان و پیشکەوتنی کۆمەڵگەی جیهانی لە گەشەی دیموکراسی و تکنۆلۆژیای سەردەم ،لانیکەم گۆرانکارییەکی سەرەتاییەیان بە سەردا بێت، بەڵام زۆری نەخایاند کە دیسانەوە دەسەڵاتی ناوەند لە عێراق نیشانیدا کە سەبارەت بە پرسی کورد و نەتەوەیی کورد هەر لە سەر رێچکەی حاکمانی پێشوون، بەو جیاوازییەوە کە ئەمانەی ئێستا هێزەی سەردەمانی ئەوانییان نییە، دەنا لە رێگای جۆراوجۆری دیکەوە هەوڵی دوژمن کارانەی خۆیان سەربارەت بە نەتەوەی کورد داوە و ئیستاشی لەگەڵ دابێت هەر بەردەوامن.
کورد لە هێنانە سەر پێی ودامەزراندنی عێراقی نوێدا، هەر لە نووسینیەوە دەستووری نوێی و پێکهێنانی حکوومەت و پاراستنی ئەمنییەت و ئاسایش و سەقامگیری و ئاستەوایی لە عێراقی فیدڕاڵ دەورووڕۆلێکی کاریگەر هەبووە، بەواتایەکی دیکە کورد یەکێک لە کۆڵەکە سەرەکییەکانی دامەزراندنی عێراقی نوێیە لە سیستمی فیدڕاڵی.
بەڵام لە بەرانبەردا دەسەڵاتی ناوەند لە عێراقی نوێ لە حاڵێکدا کە پاراستنی سنوورەکان یەکێک لە ئەرکەکانی حکومەتی ناوەندە، سنووەرەکانی هەرێمی کوردستان بە دەیان جار لە لایەن ئێران و ترکیەوە بۆردومان و مووشەک باران کراون و هاوڵاتیانی کورد گیانیان لە دەستداوە، بۆ یەکجاریش ناوەند وەک حکوومەت نەهاتووەتە جواب، ئەمە لە لایەک، لەلایەکی تروە سەرەڕای ئەوەی کە هیچ کام لە مادە دەستوورییەکان کە پەیوەندیدارن بە پرسی کورد لە باشووری کوردستان، لە پاڕڵمانی عێراق کاریان پێنەکراوەو تەنانەت بە مادە ئیکسفایەرەکان ناوی دەبەن، دەسەڵاتداری نوێ عێراق واتە مالکی چەندین جار لەشکرکێشی بۆ سەر هەرێمی کوردستان کردووە ، کە ئەگەر لە توانای سەربازییاندا بوایە رووبەرووی هێزی پێشمەرگەی کوردستان ببنەوە بە دڵنییایەوە چرکەساتێک چاوەڕوانییان نەدەکرد و هەرێمی کوردستانیان داگیر دەکرد، دوایین کردەوەی دوژمن کارانەی دەسەڵاتی ناوەند تائێستا بڕینی بەشە بوجەی هەرێمی کوردستان و لەلایەکی دیکەشەوە لەکاتی هێرشی داعش بۆسەر ناوچەدابڕێندراوەکانی هەرێمی کوردستان حکوومەتی ناوەند هیچ بەرگرێیەکی نەکردووە وئەوناوچانەیان رادەستی داعش کردووە.
بە لە بەر چاوگرتنی کردار و هەڵویستی دەسەڵاتی ناوەند سەبارەت بە پرسی کورد ، لەو باروودۆخە ئاڵۆز و هەستیارەی ئیستای عێراقدا دەبینین کە گوتارو لێدوانی بەشێک لە کەسایەتییە سیاسی و دیارەکانی باشووری کوردستان، دەچێت ژێر گوشار و ململانێی سیاسی ناوخۆیی ، کە ئەمە لەم کات و ساتەدا کە دەسەڵاتی ناوەند بە ئاشکرا و هەموو لق و پۆیەکانییەوە لێدوانی دژ بە کورد دەدەن و، دەیان بوختان و تۆمەتی بۆ هەڵدەبەستن و دەدەنە پاڵ ناسوودمەندە و، ئەگەر مڵملانێیەک هەبێت کە پێویستە هەبێت، لە وەها کاتێکدا زەروورە کە بخرێتە لاوە و، لە پێناو ستراتیژی نەتەوەییدا سەرجەم حیزب و قەوارە سیاسییەکان یەک هەڵوێست بن.
هەرچەند کە لەم ناوچەیەدا هیچ کام لە نەتەوەکان بە قەت کورد لە ئازار ومەینەت و خەسارەکانی شەڕ ناگەن و، لە واقعیشداهیچ ئامانجێکی نەتەوەی لەم ناوچەیەدا بە بێ شەڕدەستە بەرناکرێت، بەڵام تا ئەوجێگایەی کە ئیمکانی هەبێت کورد بۆ پاراستنی عێراق خۆی لە شەڕی داعش نەدات، راستە کە داعش جەنگەکەی بە هێرش کردن بۆ سەر بەشێک لە ناوچەدابڕێنداوەکانی هەرێم دەست پێکردووە بەڵام، یەکەم ، ئەو ناوچانە لە ژێر دەسەڵاتی ناوەند دا بوون نەک هەرێمی کوردستان، دووهەم، ئاماژەکانی داعش تائێستا بۆ سەر هەرێمی کوردستان نییە، بە واتایەکی دیکە ئەگەر داعش مەبەستی داگیر کردنی ناوچەدابڕێندراوەکانی هەرێمی کوردستان نەبێت و ئامانجی حکومەتی ناوەندی بێت، کە لە ئێستادا بەرۆکی بە حکومەتی ناوەند گرتووە،پێویست ناکات کورد بۆپاراستی عێراق و دەسەڵاتی ناوەند بچێتە ئەو شەڕەوە، (ئەگەر پیچەوانەی ئەمە بێت بەدڵنیاییەوە کورد وڵامی توندی دەبێت و سەرجەم بەشەکانی دیکەی کوردستان دێنە نێو شەڕەکەوە و بەرگری لە خاکی نیشتمان دەکەن).
کەوابوو ئەمە ئەرکی مالکی و حکومەتەکەیەتی کە بە هۆی سیاسەتی ناتەندروست و فکریەتی عەشیرەیی و تایفەگەری عێراقی بەرەو هەڵدێر بردووە و، هیچ دوور لە چاوەروانی نییە کە ئەو وڵاتە بەرەو شەڕێکی ناو خۆیی تایفی مەترسیدار ببات.
باروودۆخی سیاسی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وگۆڕانکارییەکانی ئەم چەند دەیەی رابردوو دەرخەری ئەم واقعەیە کە، ئەگەر داعش تەنانەت شکەستیش بە حکومەتی ناوەند بێنێت ناتوانێت ببێتە مەترسییەکی جیددی بۆ سەر هەرێمی کوردستان ، بەڵکو مەتریسی گەورەی سەر هەرێمی کوردستان بوونی هەیمەنەی سیاسیی و لە ئیستاشدا نیزامی ئێرانە کە بە سەر حکومەتی ناوەندی عێراقدا هەیەتی، بۆیە پێویستە کورد بەوەریاییەوە بڕوانێتە واقعەکان، نەک بچێتە شەڕێکەوە کە لە ئێستادا شەڕی ئەو نییە.
19/6/2014