بەرێز سەعید پشدەری، بەرپرسی نوێی لقی چواری پارتی دیموكراتی كوردستان لە سلێمانی، لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ رۆژنامەی رووداو، (لە ژمارە 332رۆژی 3ی تشرینی دووەم، بڵاو بووتەوە) بەداخەوە هەندێك قسەی كردووە كە ئێمە بە ناهەقی دەزانین بەرامبەر ئیدارەی سلێمانی و بۆ بەلارێدا نەبردنی خوێنەران و بەرچاو روونی هاووڵاتیان ئەم روونكردنەوەیە بە پێویست دەزانین. . .
كاك سەعید لە چەند شوێنێكی چاوپێكەوتنەكەدا، بێ خستەرووی هیچ داتاو بەڵگەیەك بە رەهای دەڵێت ئیدارەی سلێمانی "سەركەوتوو نەبووە، شكستی هێناوە"، ئێمە هیچ مقۆ مقۆیەك لەگەڵ كاك سەعید ناكەین و تەنیا ئەم داتایانە دەخەیەنەروو با دواتر خۆی بریار بدات ئیدارەی سلێمانی سەركەوتوو بووە یاخود نا:
سەرەتا. . .
لەرووی ئەمنییەوە بەهەوڵی دەزگاكانی ئەمنی و هاووڵاتیان سلێمانی یەكێك لە ئارامترین شارەكانی عیراقە، سلێمانی وەك دورگەیەكی ئارام لە نێو دەریایەك لە نا ئارامیدا ماوەتەوە و تا ئێستا دەستی رەشی تیرۆر نەیتوانییووە بگاتە ئەم ناوچەیە، هەروەك رێژەی تاوان لەم پارێزگایەدا بە بەراورد بە ژمارەی دانیشتوان كەمترە لەشارەكانی تر، هاووڵاتیان دڵنیان لەسەروەت و سامان و ماڵ و گیانیان ئەمەش سەركەتووی ئیدارەی سلێمانی دەردەخات بۆ رەخساندنی ئەم كەشە ئارامە كە لە سایەیدا سەرجەم كەرت و بوارەكانی تری ژیان گەشەیان سەندووە
ئەم ژمارانەی خوارەوەش دەرخەری ئەو راستیەن:
یەكەم: كاك سەعید و هەموو نیشتیمان دۆستانی كورد دەزانن پارێزگای سلێمانی لە پایتەختی شۆرشی نوێی گەلەكەمان بووە، دژی رژێمی لەناوچووی سەدام حسێن و بەو هۆیەشەوە سلێمانی لەچاو ناوچەكانی تری كوردستاندا زۆرترین قوربانی داوەو زۆرترین ماڵ وێرانی و كاولكاری بەسەرهاتووە بەجۆرێك لە ساڵی 1991دا رژێمی پێشووی عیراق، 5 قەزای گەورە و 16 ناحیەی پارێزگای سلێمانی لەگەڵ زەویدا تەختكردبوو، هەروەك زیاتر لە 2,500 گوندی ئاوەدانی ئەم پارێزگایەی وێران كردبوو.
ئێستا لە پارێزگای سلێمانیدا 16 قەزا و 45 ناحیەو 2248 گوند ئاوەدانكراوەتەوەو قەزا وێرانەكانی جاران بە هێندی یەك شار گەورەبوون و چەندین قەزا ئیمكانیەتی پارێزگابوونیان هەیە، ئاخۆ ئەمە ئینجاز و سەركەوتنە یان وەك كاك سەعید بێ داتا و بەڵگە دەفەرموێت شكستە؟
دووەم: ساڵی 1992 تەنیا 37 هەزار یەكەی نیشتەجێ بوون بە پێوە مابوو، ئێستا 150 هەزار یەكە هەیەو تەنیا لە 11%ی خەڵكی سلێمانی كرێنشین و گرفتی نیشەجێ بوونیان هەیە، لە كاتێكدا لە ساڵی 1991 ئەو رێژەیە 56%ە بووە.
سێیەم : لەبواری خوێندندا تەنیا یەك زانكۆش لە پارێزگای سلێمانیدا نەبووە، لە ئێستادا 5 زانكۆی حكومی و 5 زانكۆی ئەهلی و 11 پەیمانگە هەیە و رێژەی خوێندەواری لە سلێمانی لە هەموو ناوچەكانی تری عیراق بەرز ترە.
چوارەم: لەبواری پیشەسازیدا، لە ساڵی 1991 تەنیا 11 كارگەی گەورەو مامناوەند هەبوون ئەوانیش لە كار كەوتبوون، ئێستا 30%ی پیشەسازی عیراق لە سلێمانییەو لەو بوارەدا پێشەنگە.
پێنجەم: لە كەرتی كشتوكاڵیشدا بۆ ماوەی 5 ساڵ بەهۆی یاسای" قەدەغەكردنی هاتوچۆ" بەرهەمی گەنمی پارێزگاكە لە سفر نزیك بووەوە، ئێستا ساڵانە نزیكەی 150 هەزار تەنك گەنم بەرهەم دێت و گەیشتووتە ئاستی خۆ ژێنی، كشوكاڵی مۆدێرن(خانوونی پلاستكیی ) هەر بوونی نەبوو، ئێستا سلێمانی لەم بوارەدا پێشەنگەو نزیكەی 450 خانوونی پلاستیكی هەیەو ساڵانە 25000 تەن بەرهەم دەهێن. رژێمی پێشوو 16 ملیون داری بەری پارێزگاكەی بڕیووە، ئێمە ئێستا 18 ملیون داری بەردارمان هەیەو نزیكە 60% پێویستی ناوخۆ دابین دەكات.
سلێمانی بووەتە پایتەختی بەنداوەكانی كوردستان و نزیكەی 14 بەنداو لە جێ بەجێ كردن و پلاندایە
شەشەم: رێژەی بێكاری لە سلێمانی لەساڵی 1991دا 56% بووە ئێستا كەمترین ئاستی عیراق و ناوچەكەیەو 6% ە، هەژاریش بەهەمان شێوە كەمترین ئاستەو لە 2%ە
حەوتەم: لەرووی ژینگەیەوە سلێمانی پاكترین شاری عیراقەو تەنیا شارە بەشێوەی زانستی پرۆژەی ریسایكلینی خاشاكی خستبێتە بواری جێ بەجێ كردنەوە، رێژەی سەوزایش كە لە ساڵی 1991دا تەنیا 1% بووە ئێستا لە ستاندارد نزیك بووتەوە بووە بە 11%. زیاتر 760 پاخچەو پارك دروست كراوە.
هەشتەم: لەرووی داهاتی تاكە كەسیشەوە، سلێمانی پێشەنگی شارەكانەو تێكرای خەرجی تاك مانگانە دەگاتە 426000 دینار.
نۆیەم: لەرووی تەندروستیەوە، بەر لە راپەڕین 117 ناوەندی تەندروستی روخێندرابوو، ئێستا ئێمە 602 ناوەندی تەندروستی جۆراوجۆرمان دروست كردووەو ناوەندی تەمەنی تاكی پارێزگای سلێمانیش بەرزترین ئاستەو دەگاتە 71. 4 ساڵ.
83% زۆربەی پارێزگاكە ئاوەڕۆی هەیە كە ئەمە دەگمەنە لەعیراقدا و 96%ی هەموو ماڵەكان ئاوی پاكی خواردنەوەیان پێ دەگات و نزیك بە 100%ی سەرجەم گوندەكان كارەبا و رێگەو بانیان بۆ دابینكراوە.
دەیەم: لەرووی گەشتیاریشەوە، پارێزگاكە لە 18 ئۆتێلی میللەوە ئێستا خاوەنی 280 شوێنی گەشتیارییەو ساڵانە نزیكەی 1 ملیون گەشتیار روو لە پارێزگاكە دەكەن. چەندین پرۆژەی ستراتیژی لە بواری گەشتیاریدا چوونەتە بواری جێ بەجێ كردنەوە كە بە تەواو بوونیان سلێمانی دەكەنە پێشەنگی شارە گەشتیارییەكانی عیراق.
یازدە: لەرووی رۆشنبیری و ئازادی رادەربڕین و كاری سیاسییەوە سلێمانی پێشەنگەو چەندین كەناڵی ئاسمانی و لۆكاڵی هەیەو دەیان سەنتەری رۆشنبیری و كلتوری و میدیای لە پارێزگاكەدا هەیەو ساڵانە زیاتر لە 300 رۆژنامەو گۆڤار دەردەچێت.
لەرووی كۆمەڵایەتی و ئازادی ژنانیشەوە سلێمانی وەك هەمیشە پێشەنگەو كەمترین جیاوازی و توندوتیژی دژی ژنان دەكرێت لە چاو پارێزگاكانی تردا. كە ئەم بابە لە وڵاتانی پێشكەوتوودا وەك نیشاندەرێك بۆ سەركەوتووی ئیدارەو گەشەكردنی وڵات سەیر دەكرێت، بۆ پشتراستكردنەوەی ئەم قسەیەش تەنیا ئاماری چوار مانگی یەكەمی 2014ی بەرێوەبەرایەتی گشتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان وەك نمونە دەهێنینەوە كە:
بەپێی ئامارەكە لە ماوەی ئەو چوار مانگەدا 14 ژن كوژراون، لەو ژمارەیەش 10 ژنیان لە پارێزگای هەولێر و 2 ژنیان لە پارێزگای سلێمانی 2 ژنی تریان لە پارێزگای دهۆك كوژراون. بەرێژەش لە 72%ی كوشتنەكان لە پارێزگای هەولێر و لە 14%ی لە سلێمانی لە14%ی تری لە دهۆك روویان داوە. بەپێی داتاكانی ئامارەكە بەشێوەیەكی گشتی پارێزگای هەولێر بە پلەی یەكەم دێت لە تۆماركردنی حاڵەتە جۆراو جۆرەكانی توندوتیژی دژی ژنان بە رێژەی 41% و پارێزگای سلێمانیش بە پلەی دووەم دێت بەرێژەی 35% و پارێزگای دهۆكیش بە پلەی سێ یەم دێت بە رێژەی 25%.
بەڵام بە بەراورد بە ژمارەی دانیشتوان، پارێزگای سلێمانی كەمترین رێژەی توندوتیژی لە خۆی دەگرێت، چونكە بەپێی دوا ئاماری بڵاوكراوە لەبارەی ژمارەی دانیشتوانی هەرێمی كوردستان، پارێزگای سلێمانی ژمارەی دانیشتوانی سلێمانی نزیكەی 2 ملیون و 56 هەزار و 186 كەسە، پارێزگای هەولێریش یەك ملیون و 927 هەزار كەسە و پارێزگای دهۆكیش یەك ملیون و 316 هەزار كەسە.
بەو پێیەش دەردەكەوێت، لە پارێزگای سلێمانی لەنێو هەر 100 هەزار كەسدا 35 حاڵەتی توندوتیژی دژی ئافرەتان تۆماركراوە، بەڵام پارێزگای هەولێر ئەو ژمارەیە بۆ 43 حاڵەت لەنێو 100 هەزار حاڵەتدا بەرز بووتەوەو بەو پێیەش هەولێر زۆرترین رێژەی توندوتیژی تێدایەو دوای ئەویش پارێزگای دهۆك دێت كە بۆ هەر 100 هەزار كەس 38 حاڵەتی توندوتیژی تۆمار كراوە.
جگەلەو ئامار و داتایانەی سەرەوە بۆ دڵنیاكردنەوەی كاك سەعید راپۆرتێكی دەستەی ئاماری هەرێمی كوردستان دەخەینەروو، كە بەناوی ((بەدواداچوونی باودۆخی كۆمەڵایەتی و ئابووری SEMS)) بڵاویكردووەتەوە، و بە پاڵپشتی رێكخراوی نەتەوەیەكگرتووەكان بۆ دانیشتوان UNFPA ودامەزراوەی RAND ی ئەمریكی لەسەر 11 نیشاندەر زانیاری كۆكراوە‌تەوە ، لەساڵی 2012 ئامادەكراوە بەراوردی هەرێمی كوردستان دەكات بە چەندین وڵاتی تازە پێشكەوتوو لە رۆژئاوای ئاسیا و هەروەها ئەو وڵاتانەی لەلایەن بانكی جیهانییەوە بە وڵاتانی MEAN ناسراون، بەپێی بەراوردكارییەكەش هەرێمی كوردستان لە زۆر بواردا ئەگەر لە ئاستی ئەو وڵاتانەدا نەبێت لەوان كەمتر نییە، جێگەی سەرنجیشە لەنێو هەرێمی كوردستاندا پارێزگای سلێمانی لە زۆربەی رووەكانەوە پێش پارێزگاكانی تری هەرێم كەتووە:
لێرەدا هەندێك لە كەرت و نیشاندەرەكان دەخەینە روو:
رێژەی هەژاری: لە هەرێمی كوردستان رێژەكەی 3. 5%، بەڵام بەپێی لێكۆڵینەوەی ئاماری سلێمانی رێژەی هێڵی هەژاری لە سلێمانیدا 2%ە
دواكەوتنی گەشەی منداڵ: كە پەیوەندی بە هەژاری و كەمی خۆراكی منداڵی خوار تەمەن 5 ساڵەوە هەیە، لە راپۆرتەكەدا لە ئاستی مامناوەندا سلێمانی 10% لە هەولێر 17. 5% و لە دهۆك 19%، لە ئاستی بەرزیشدا سلێمانی 3. 6% لە هەولێر 7. 7% و لە دهۆك 7. 1% ە ئەمە لە كاتێكدایە ئەم بابەتە لە عیراقدا22%ە
خوێندەواری: لە تابی پەروەردەدا راپۆرتەكە گەلێك زانیاری گرنگ دەخاتەروو لە رووی پەروەردەوە، بەڵام گرنگترین بەشیان كە لێرەدا دەیخەینە روو رێژەی خوێندەوارییە، بەپێی راپۆرتەكە: خوێندەواری نێر تەمەن15-24 لە سلێمانی 95% ە لە هەولێر 89. 2% ە لە دهۆك 91% ە . بەڵام خوێندەواری مێ لە هەمان تەمەندا لە سلێمانی 88. 1%ە لە هەولێر 77. 8% ە دهۆك 81. 6%ە . بەپێی راپۆرتەكەش سلێمانی نزیك بووتەوە لە تۆمار كردنی 100% كە ئاستی چەند وڵاتێكی ئەوروپیە!
رێژەی تەواو كردنی خوێندنیش لە هەرێمدا بەهەرسێ پارێزگاكە بەرزترە لە عیراق و میسر و توركیا.
لەرووی كۆمەڵایەتی جیاوازی نەكردن بە پێی رەگەز
بەپێی راپۆرتەكە، جیاوازی نەكردن بەپێی جۆری كۆمەڵایەتی لە قوتابخانەی سەرەتایدا لە سلێمانی 0. 99%ە لە هەولێر و دهۆك0. 98 ە لە عیراق 0. 94 لە سەدە. بەپێی راپۆرتەكەش بەشداری رەگەزی مێ لە قۆناغەكانی ناوەندی و دواناوەندی لەسلێمانی زۆر بەرزترە لە نێر.
رێژەی ئافرەتی كارمەندی موچەخۆر لە كەرتەكانی تردا جگەلە كشتوكاڵ بەپێی راپۆرتەكە لە سلێمانی 19. 7%ە لە هەولێر 15. 8% لە دهۆك 12. 7%ە
لەرووی تەندروستیەوە
تەندروستی نیشاندەرێكی گرنگی بەرزبوونەوەی ئاستی ژیان و گوزەرانە لەهەموو وڵاتێكدا، بە پێی راپۆرتەكە رێژەی مردنی منداڵی ساوا بۆ هەر منداڵێك لە كۆی هەزار منداڵ لەسلێمانیدا 24 كە كەمترە لە هەولێر كە 27، كەمترە لە دهۆك كە33، كەمترە لە ناوچەكانی تری عیراق كە32ە.
رێژەی مردنی منداڵی خوار پێنج ساڵ بەهەمان شێوە لە سلێمانی 25 منداڵە، لە هەولێر 34ە لە دهۆك 37ە و لە عیراق 37منداڵە.
گەشەسەندنی كەرتی تایبەت:
گەشەسەندنی كەرتی تایبەت لە ئابوری بازاردا واتا ئابورییەكی بەهێز كە پشت بە یەك كەرت نابەستێت و بەردەوام لە گەشەدایەو دەرفەتی زیاتری كار دەرەخسێنێت و ئازادی زیاتر دەستەبەر دەكات، بەپێی راپۆرتەكەی دەستەی ئاماری هەرێم، رێژەی كارمەندی كەرتی تایبەت لە سلێمانی زۆرترە لە شارەكانی تر بەو پێیەی لە سلێمانی 51% ە، رێژەكەی لە هەولێر 46. 9%ە لە دهۆك 46. 6%ە
كارمەندی كەرتی گشتی لە سلێمانی 48. 7%ە لە هەولێر 50. 9% و لە دهۆك 53%ە هاوكات دەستی كاری چالاك لەبواری كشتوكاڵدا لە سلێمانی لەچاو شارەكانی تردا رێژەی بەرزترە .
رێژەی موچە خۆری حكومەتیش بەپێی ئامارەكە لە سلێمانی 341 هەزارە و لە هەولێر 308 هەزارەو لە دهۆك 169 هەزارە.
كەرتی گواستنەوە:
بەپێی راپۆرتەكە، لەسلێمانیدا 5673 هەزار كیلۆمەتر رێگە قیرتاو كراوە، لەهەولێر لە 5391 كیلۆمەتر قیرتاو كراوەو لە دهۆك 3777 هەزار رێگە قیرتاو كراوە، كۆی رووبەری شەقامە سەرەكییەكان لە سلێمانی 1309 كیلۆمەترە و لە هەولێر 1469 كیلۆمەترەو لە دهۆك 1047 و كۆی رووبەری شەقامە سەنتەرییەكان لە سلێمانی 1552 و لە هەولێر 1452 لە دهۆك 980 كیلۆمەترە، رێگەی گوندەكانیش لە سلێمانی 2813 و لە هەولێر 2470 و لە دهۆك 1750 كیلۆمەترە.
******
بەپێی ئامارێكی وەزارەتی پلاندانانی عیراقیش كە ساڵی 2012 بڵاوكراوەتەوە رێژەی بەرتیل لە فەرمانگە حكومییەكاندا لە سلێمانی كەمترە لە4% لە كاتێكدا ئەم رێژەیە لە هەولێر لە 4-7% ە و لەسەرجەم عیراق10%ە، ئەمەش نیشاندەرێكە كە دەردەخات ئیدارەی سلێمانی كاروبارەكانی باشتر رێكخستووەو ئاستی گەندەڵی لەچاو پارێزگاكانی تر كەمترە.
***********
ژمارەو داتاكان كە زۆر لەوە زیاترن و تەنیا بۆ دڵنیای كاك سەعید ئێمە لێرەدا هەر بەوەندە قەناعەت دەكەین، ئێستا پرسیار ئەوەیە ئەو ژمارە و ئامارانە كە هەموویان لە سەرچاوەی باوەڕپێكراوەوە هاتوون نیشانەی سەركەوتووی ئیدارەی سلێمانییە یان شكست وەك كاك سەعید بۆ بەرژەوەندی حزبی تەسك پروپاگەندەی دەكات؟
*****
جگەلە ژمارەكانی سەرەوە ئەوەش دەخەینە روو، ئیدارەی سلێمانی لە چوار ساڵی رابردوودا، هەنگاوی زۆر گەورەی ناوە بە ئاراستەی ئەوە سلێمانی بگەیەنێتە ئاستی شارە پێشكەوتووەكانی جیهان، هەر بۆ نمونەش پرۆژەكانی ریسایكلینی سلێمانی و ماستەرپلانی هاتوچۆی سلێمانی و پۆست كۆدی سلێمانی چەندین پرۆژەی تر، كە نمونەی پرۆژەی دەگمەن لە عیراق و ناوچەكەدا، بۆ زانیاری كاك سەعیدیش چەندین جار سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران داوای لە ئیدارەی سلێمانی كردووە هاوكاری ئیدارەی ناوچەكانی تری هەرێم بێت بۆ جێ بەجێ كردنی ئەم جۆرە پرۆژانە!
جگەلەوەی بەهەزاران پرۆژەی تر جێ بەجێ كراوەو لە رووی سیستمی تەندەرینی پرۆژەكانەوە شەفافترین سیستم پەیرەو كراوە و رێگری كراوە لە ناعەدالەتی و قۆرغكاری و دەست وەردانی ئەملا و ئەولا.
هەروەك بودجەی وەبەرهێنان كە پرۆژەكانی پێ جێ بەجێ دەكرێت بەپێی ژمارەی دانیشتوان دابەشكراوەو هیچ جیاوازییەك لە نێوان شارو شارۆچكەكان نەكراوە هەموویان بە یەك ئاست خزمەتگوزارییان پێشكەش كراوە.
لەرووی ئازادییەكانەوە چی ئازادی كەسی بێت چی ئازادی رادەربرین و میدیا و كاری حزبی و رێكخراوەی بێت، پێویستی بە ئاماژەدان نییە كە سلێمانی لەم بوارانەدا چەند لە پێشەو چۆن بووە بە نمونە بۆ ناوچەكانی تر كە ئەمەش نیشانەی سەركەوتنی ئیدارەی ئەم ناوچەیییە نەك شكست وەك بەرێز بەرپرسی لقی چوار ئاماژەی بۆ دەكات.
***********
وەك ئیدارەی سلێمانی حاشا لەوە ناكەین كە كەموكوڕی و كەمتەرخەمی هەبوە، بەڵام زۆری ئەو كەموكوڕیانە شتێك نییە تەنیا لە سلێمانی هەبێت و دروستكراوی ئیدارەی ئێرە بێت بەڵكو زۆرێك لەو كێشانە كێشەی ئەزەلی عیراق و هەرێمی كوردستانن و بەشێكی زۆریشیان پەیوەندییان بە سیستمی حكومرانی و یاسا بەركارەكانی هەرێمی كوردستانەوە هەیە كە بوونەتە هۆی كێشەو دواكەوتووی لەكارەكاندا.
ئیدارەی سلێمانی بەشێكە لە ئیدارەی حكومەتی هەرێمی كوردستان و بەهەمان ئەو میكانیزم و یاسایانە كاردەكات كە حكومەتی هەرێم كاری پێ دەكات بۆیە بەجیا قسەكردن لەسەر كەموكوڕییەكانی ئیدارەی سلێمانی ناحاڵی بوونە لە سیستمی ئیدارەی هەرێم، چونكە ئێمە تەئكید دەكەینەوە كە ئیدارەی سلێمانی لەژێر یاسا و رێنمایی و راسپاردەكانی ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتی ناوخۆدا كار دەكات و دەزگا چاودێرییەكانی هەرێمی كوردستان چاودێری كارەكانی دەكات.
هەروەك لە ئێستادا و دوای هەڵبژاردنەكانی 30 نیسان، وێرای ململانێی لایەنە سیاسیەكان لەسەر پۆستەكانی پارێزگای سلێمانی، ئیدارەی ئێستای سلێمانی بە باشترین شێوە كارەكانی راپەراندووە و نەهێشتووە لەرووی ئیداری و ئەمنی و خزمەتگوزارییەوە هیچ كەموكوڕییەك لە سلێمانی سەر هەڵبدات و بەڵێنیش دەدەین تا یەكلایبوونەوەی پۆستەكانی سلێمانی و رێكەوتنی لایەنە سیاسیەكان بەردەوام بین لەسەر خزمەتكردنی پارێزگاكەمان و راپەراندنی كاروبارە ئیدارییەكان بە باشترین شێوە.
بۆیە لەرێگەی ئەم روونكردنەوەیەوە تەواوی لێدوانەكانی بەرپرسی لقی چواری پارتی دیموكراتی كوردستان لە بارەی ئیدارەی سلێمانییەوە رەتدەكەینەوە و پێمان وایە قسەكانی ئەو بەرێزە ورد نین و لەجێگەی خۆیاندا نین، بەهیواین لەمەودوا زانستیانە تر و بەپێی بەڵگەو داتا قسە لەسەر ئەم بابەتانە بكرێت و كەس لە خۆیەوە" فیشەك بە تاریكییەوە نەنێت"
نوسینگەی پارێزگاری سلێمانی
5ی تشرینی دووەمی2014
ئه‌و بابه‌تانه‌ی له کوردستان نێت دا بڵاوده‌کرێنه‌وه، بیروبۆچوونی خاوه‌نه‌کانیانه، کوردستان نێت لێی به‌رپرسیار نییه.